ÇAY NEDİR, NE ZAMAN İÇİLMELİ, FAYDALARI

 

Çay, Camellia sinensis olarak bilinen bitkinin yapraklarından elde

edilmektedir. Dünya nüfusunun üçte ikisinin tükettigi, sudan sonra en önemli içecek olan ve insan vücudunu birçok yönden etkileyen çay, 4000’den çok kimyasal madde içermektedir.

Çayın  tedavi edici potansiyeli olduğu son yıllarda ortaya çıkmıştır.

Orta sıcaklıkta ve belirli miktarlarda tüketilen çay her şeyden önce, herhangi bir akut veya kronik toksik etki göstermemesinin yanı sıra, sağlığı daha iyiye taşıyan bir içecek olarak tanımlanmaktadır.

 

Çay, antioksidan, antikanserojenik ve  antiaterosklerotik özelliklere sahiptir.

Genelde bu etki için flavonoidlerin sorumlu  olduguna inanılmaktadır. Çayda etkin bir rol oynayan flavonoid; bitki ailesinde yaygın bir sekilde bulunan bir bilesiktir.

 

Genel olarak çay üretimi için sürgün ucundan koparılmış iki yaprak ve bir tomurcuğun kullanılması önerilir.Bunun nedeni çay bitkisinde genç yapraktan yaşlıya doğru gidildikçe polifenol miktarı azalması, yani yapraktaki kaliteyi etkileyen karekteristik maddelerin genç yaprak ve tomurcukta toplanmış olmasıdır.

 

ÇAY ÇESİTLERİ, İÇERİK VE ETKİLERİ

 

Farklı yöntemlerle üretilen çay, yeşil, siyah ve oolong olarak  3 ana kategoriye ayrılmaktadır.

Yesil çay fermente edilmemiş

siyah çay tam fermente edilmiş

oolong çay ise, yarı fermente edilmiş özelliktedir.

Dünyada üretilen ve tüketilen çayın %78’si siyah çay, %20’si yeşil çay ve %2 oranında ise oolong çaydır.

 

Siyah Çayın başlıca bileşenleri

 

Ülkemizde yoğun bir şekilde tüketilen siyah çay içeceğinin katı ekstresinde bileşenlerin yaklaşık olarak ortalama yüzde oranları;

                Katesinler %3-1

                Metilksantinler% 8-11

                Theaflavinler %3-6

                Karbonhidratlar %15

                Thearubiginler %12-18

                Protein %1

                Flavonoller% 6-8

                Mineraller %10

                Fenolik asitler ve depsidler% 10-12

                Uçucu maddeler %<0.1

                Amino asitler %13-15                          bulunmaktadır.

 

ÇAY NE ZAMAN NASIL İÇİLMELİ

 

 

1-Koyu ve bayat çaylar tüketilmemelidir.

2-Çayı yemeklerden en az bir saat sonra orta demde veya açık içilmelidir.

3-Çocukların, yaşlıların, gebe hanımların içecekleri çay açık ve limonlu olması tercih edilmelidir.

4-Günlük içilecek çay miktarı normal demde 4-5 bardak olmalı ve çok sıcak içmemeye ve de içerken de acele etmemeye özen gösterilmelidir.

5- Aşırı sıcak içilen çaylar, dudak, dil, ve boğazda tahribatlara neden olabilir ve sonuçta istenmeyen hastalıklar ortaya çıkabilir.

6-Çayın faydalı etkileri yanı sıra, içerigindeki kafeinin insan sağlığı üzerindeki etkileri göz ardı edilmemelidir.

Bir fincan (200-250 mL) kahvede yaklasık 100-120 mg, 1 bardak çayda (çay bardagı ve 5 dk.demlenmis) 40-50 mg, kolalı içeceklerde ise 100ml de yaklasık 35-65 mg kafein bulunmaktadır.

7- Günde 5 gramın üstünde kafein alınması

sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Fazla miktarda alınan kafein, merkezi sinir sistemine etkili olarak baş ağrısı, sinirlilik ve karın ağrısı yapabilmektedir . 8- Yemekle veya kahvaltıyla birlikte içildiğinde içerisindeki tanen maddesi, yiyecek maddesinde ki demiri bağlayarak, çözünmeyen bileşikler yaptığı ve bağırsaktan emilip vücuda geçmesini engellemektedir.

9-Gebelik döneminde vücudun demir ihtiyacı arttığından, demir emilimini azaltan çay, yemekle birlikte tüketilmemelidir.

10- Günde bir iki kez çay ve kahve içmekten yaşlılar hoşlanabilir. Ancak bu içecekler yemekle birlikte tüketilmemeli, çayın ise açık ve limonla içilmesi tercih edilmelidir.

11-Fazla miktarda içildiğinde mideye zararı olabilen, uyku kaçıran siyah çayın tüketiminde aşırıya kaçınılmamalıdır. 

 

ÇAY'ın  FAYDALARI

 

 

1- Çay keyif verici olarak içilmesinin yanı sıra, eczacılıkta yapraklarından kafein elde edilmektedir.

2- Yemeğin üzerine içildiğinde sindirime yardımcı olur.İçerisindeki bazı kimyasal maddeler (Bakır, Çinko gibi) enzimlerin aktivitelerini artırır.

3- İshal hastalığı çeken kişilere yardımcı olur .

4-  Bir bardak çayın kafein içeği özdeş miktardaki kahvenin içerdiğinden yaklaşık %50 daha azdır. Normal şekilde yapılan demleme ile çayda bulunan kafeinin yaklaşık %80'i deme geçer.

5-Düzenli olarak günde iki bardak çay içilmesi  kalp damarlarına yararlıdır.

6-Migren  ve baş ağrılarına iyi gelir. Kafein, bu etkisini baş ağrısına sebep olabilen baştaki genişlemiş kan damarlarını daraltarak gösterir.

7- Çay yapraklarında %1.5-4 kadar kafein, %10 kadar tanen maddesi ihtiva ettiği alkaloitlerden dolayı idrar söktürücü etkisi vardır.

8- Uyku giderir ve canlılık verir.

9- Siyah çayın içinde bulunan bileşimler, diş çürüklerini ve ağız içinde asit oluşturan bakterilerin etkin hale gelmesini önlüyor.

10-Çayda çok güçlü antioksidan içeren flavonoid bilesiği oldugu ve antioksidan içeren bu bilesiğin hücreleri serbest radikal hasarlarından  koruduğu gösterilmiştir.

11- Balgam söktürücü özelliği vardır.Limonlu çay üst solunum yolu hastalıklarına iyi gelir. Ayrıca sıcaklığı nedeniyle balgamı yumuşatarak söküp atılmasına yardımcı olur.

12-Çayın içindeki anti oksidan bileşik polyphenols'un midede kansere neden olabilen kimyasal maddeleri parçalayarak yok ettiği bilinmektedir.

13-Siyah ve yeşil çay içenlerin idrarlarında kansere yol açan kimyasal maddeler daha az görülmekte ve kalp hastalıkları riskinin yanı sıra mide ve yemek borusu kanserini de azalttığı tespit edilmiştir.

14- Koyu ama soğuk bir çay hararet gidericidir.

 

Sonuç olarak

 

Çay sağlıklı beslenmenin  parçası olan antioksidan kaynaklardan biridir. Yetişkinlerin günde 2-3 litre sıvı tüketmeleri gereklidir. Su, günlük sıvı tüketiminin önemli bir parçasıdır. Bilimsel arastırma sonuçlarına göre günlük gerekli sıvı miktarının bir bölümünü çay karşılamaktadır.

 

Prof.Dr. Semih ÖTLEŞ