TÜRKİYE’NİN UÇAK SANAYİİ TARİHÇESİ

Cumhuriyet ilan edileli henüz 16 ay olmuş. Ülkede açlık, yokluk, sefalet kol geziyor. Atatürk, ‘Bütün tayyarelerimizin ve motorlarının memleketimizde yapılması ve hava harp sanayiinin de bu esasa göre inkişaf ettirilmesi icap eder’ diyor ve ‘Türk Tayyare Cemiyeti’nin kurulması için talimat veriyor.

İstikbalin göklerde olduğunu bilen Ulu Önder, semalarımızda Türk yapımı uçağın uçmasını hedefliyor ve büyük bir heyecan ve inançla kollar sıvanıyor. I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Almanya, Versay Antlaşmasını imzalamış ve uçak imalatları kısıtlanmıştır. Havacılık çalışmalarını sürdürmekte kararlı olan Almanlar, ellerindeki birikimlerini eski müttefiki olan Türkiye ile paylaşmak isterler.

1925 yılında Junkers Firması ile Türk Tayyare Cemiyeti ortaklaşa TOMTAŞ (Tayyare Otomobil ve Motor Türk Anonim Şirketi) ‘ni kurarlar. Yapılan anlaşma sonucu Türk Hava Kuvvetlerinin ihtiyacı olan uçaklar ve motorları üretilecek, revizyonları yapılacak ve her türlü aksamı Junkers firması tarafından karşılanacaktır.

Çalışmalar aralıksız sürer ve 1932 yılına kadar 15 adet Junkers A 20 bombardıman uçağı imal edilir. Almanların hisselerini THK’na devretmesinden birkaç yıl sonra, Amerikan Curtis-Wright grubuyla anlaşma yapılır. Anlaşmaya göre bu gruptan hem uçak alınacak hem de ortak uçak montajı yapılacaktır.

1939’a kadar süren ortaklık sonrasında, fabrikanın uçak üretim bakım ve revizyon hakkı tamamen Türk Hava Kuvvetlerine verilir.

II. Dünya Savaşına kadar, 112 adet değişik tipte uçak imal edilir.

Savaş sonrasında ABD Hükümetinin Marshall planı devreye girer ve Türkiye’ye uygulanan ekonomik yardım çerçevesinde uçak ve motor verilmeye başlanır.

Türkiye emek harcamadan gelen yardımlara ve hazıra çabuk alışır Dönemin idarecileri artık uçak ve motor fabrikalarının üretim faaliyetlerine gerek olmadığını düşünürler. Fabrikalar ard arda Makine ve Kimya Endüstrisi kurumuna devredilir. Motor fabrikası 1955’te traktör imal etmeye başlar. Uçak fabrikasında ise 1959 da üretim tamamen durdurulur. Böylece Atatürk’ün koyduğu hedef ve o muhteşem vizyon 35 yıl içinde yok olur…

Oysa dünyanın öbür ucunda…

 1970’lerde Brezilya’nın Sao Paulo eyaletinin Jose Dos Campos kasabasında bir havacılık okulu kuruldu. ABD’de dönemin en üst teknoloji merkezi olan MIT’ye (Massachusetts Instıtute Of Technology) kurdurulan bu okula, ülkenin her tarafından en zeki öğrenciler alındı. Brezilya Hükümeti Embraer Şirketini kurdu ve mezun olan öğrencilerin en başarılı ve en yetenekli olanlarını kurulan şirkete dahil etti.

Bir gün, en iyi uçağı yapacaklarına inanan gençler, semalarda Brezilya uçağını uçurmaya kararlıydılar. Bu kararlılıkla yola çıkıldı ve küçük bir atölyede başlayan macera, 35 yıl sonra 12 000 çalışanıyla 285 000 metrekare alana yayılmış muhteşem bir fabrikaya dönüştü. Bu şirket bugün dünyanın koltuk ve uçuş maliyeti olarak en ucuz uçağını üretiyor ve semalarda uçan 5500 uçağı var.

****

UÇAN KANAT

 

Atatürk'ün emriyle 16 Şubat 1925 tarihinde "Türkiye Tayyare Cemiyeti" kurulur. Daha

sonraları isim "Türk Hava Kurum" (THK) olarak değiştirilecektir.

 

Gayesi planörcülük, motorlu tayyarecilik, paraşütçülük ve modelcilik dallarında kamplar

Eğitim tesisleri yarışma vb. faaliyetler düzenlemek.

 

1928 yılında ise "Tayyare Makine Mektebi" açıldı. Fransa ve Almanya'ya uçak mühendisliği eğitimi için öğrenciler gönderildi.

1925 yılında Ankara-Akköprü de kurulan marangoz atölyesi daha sonraları Planör imalathanesi halini aldı.

1939 yılına kadar 150 adet planör yapıldı.

1935 de Türk Kuşu hizmete girdi.

1933 yılında Havayolları Devlet İşletme İdaresi (HDİİ) kuruldu. Adı daha sonra Türk Hava

Yolları (THY) oldu.

İlk filoda 28 koltuk kapasiteli 5 küçük uçak vardı. Sadece Ankara-Eskişehir arasında uçuluyordu. *

Atatürk'ün "Bütün tayyarelerimizin ve motorlarının memleketimizde yapılması ve hava harp sanayinin bu esasa göre inkişaf ettirilmesi icap eder" sözleriyle 1925 yılında Tayyare

Otomobil ve Motor Türk Anonim Şirketi TOMTAŞ kuruldu.

 

6 Ekim 1928 de Kayseri de Türk-Alman işbirliği ile Junkers A-20 modeli uçak üretimine başladı.

 

Daha sonra çıkan anlaşmazlık nedeni ile 3 Mayıs 1929 da Almanlar tüm hisselerini THK'na devretti.

 

1932 yılına kadar;Junkers A-20 den 15 adet üretildi ve uçakların telsizleri de mevcuttu. 1932 den sonra Amerikan Curtis-Wright montajına başlandı.

 

1938 yılına kadar; 145 adet  Alman Gotha, 112 adet İngiliz Miles-Magister tipi uçak imal edildi.

 

1939 yılında Uçak üretimi Türk Hava Kuvvetlerine verildi. 1945 yılında başlayan

Amerikan yardımları nedeni ile üretim durduruldu.

 

Atatürk ün sanayi devrimlerindeki ilk geri adımın ölümünden 6 yıl bile geçmeden gelmesi ne kadar enteresan değil mi?

 

Özel sektör ise; 1936 yılında Nuri Demirağ ile havacılık sektörüne girdi. İstanbul-Beşiktaş'ta tasarım ve prototip atölyesi, Sivas-Divriği de uçak fabrikası ve havacılık okulu tesisi kurdu.

 

1937 de Selahaddin Alan Beşiktaş-Hayrettin iskelesinde Etüt Atölyesi, 1945 de Divriğ de

Gök Uçuş okulunu kurdu.

 

ÖZEL SEKTÖR DE İSE ; Nuri Demirağ Yeşilköy'de Şimdiki Atatürk Hava limanı olan yerde havaalanı yaptırdı.

 

İlk Paraşüt imalatını da Nuri Bey bu tesisler de yaptı. THK na 65adet Planör, 10

adet eğitim uçağı yapıp teslim etti. Kendi geliştirdiği NUD- 36 modelinden 24 adet imal etti.

Almanlar ile NUD-38 modeli uçak geliştirdi.

İmal edile uçakların şartnameye aykırı olduğu iddiası ile uçaklar reddedildi. Mahkeme bilirkişisi

Nuri beyi haklı bulmasına rağmen davayı kaybetti.

 

İkinci dünya savaşında uçak yedek parçası üretimi yapan tesis üretimi durdurdu. İspanya, Irak ve İran'dan gelen Uçak taleplerine hükumet engel oldu. Gök okulları kapatıldı.

Havaalanı istimlak edildi. Elde kalan uçaklar ise devredilmeyip hurdacıya satıldı.!!

 

1940 yılından sonra THK Etimesgut Uçak fabrikasını organize etti. Fabrikada ilk olarak İngiliz Miles-Magister eğitim uçakları yapıldı.

1944 yılına kadar 30 uçak teslimatı yapıldı.

 

Kurulan tasarım bölümünde ise 6 Yük.mühendis, 4 mühendis ve iki ressam çalışmaktaydı.

 

Yapılan modeller: THK-3 Akrobasi planörü, THK-4 Okul Planörü, THK-5 Ambulans

uçağı, THK-7 ve 9 Eğitim Planörleri, THK-11 Turizm uçakları. . . . . .

 

THK Uçak motorları fabrikası Gazi Orman Çiftliği'nde kuruldu. Tesis önce Gipsy uçak motoru yaptı.

 

Kapasite altı çalıştığı için musluk, piston, kuyu tulumbası vb. gibi birçok üretimi gerçekleştirdi.

 

1950 yılında dönemin en büyük hava tüneli kuruldu.

AHT (Ankara Hava Tüneli). 1956 da Genelkurmaya devredildi. Depo olarak kullanıldı.

 

O yıllarda bu işlere genelde karşı duran Demokrat parti iktidarı devam etmekteydi.

 

Sürekli uçak ithal eden hükumet nedeni ile yeterli siparişi alamayan tesislerden 1952 de Uçak fabrikası ve 1954 da Motor fabrikası sessizce kapatılmaları için Makine Kimya Kurumu'na

devredildi.

 

Motor fabrikası 1955'de Türk Traktör fabrikasına dönüştürüldü. Şimdiki ODTÜ-Ostim ara bağlantı yolunun sağındaki fabrikadır.

 

Uçak fabrikası ise 1959 yılında üretimi durdurdu. Yedek parça üreten tesis 1968 yılında

Tekstil makineleri fabrikasına dönüştürüldü. Yeri ise Etimesgut eski Onkoloji Hastanesi karşısıydı. Böylece bu iki fabrika derdest edilip kapanmış, ABveD'li dostlarımızın isteklerini Demokrat Parti harfiyen uygulamıştı. . . . .

 

İşte Havacılık TEKNOLOJİSİNİDE BÖYLE ISKALAMIŞIZ. . .

 

*Alıntıdır